Tijdens de jaarlijkse grappendag 1 april 2020 nemen 'coronamemes' het op social media over. GZ-psycholoog Martin Appelo verbaast zich daar niet over. "Je kunt aan de drank of drugs gaan of elkaar in elkaar slaan, maar humor is een natuurlijk medicijn."

Grappen over de coronacrisis. Soms een fijne uitlaatklep in een groepschat, soms ook met een kwetsende of zelfs discriminerende werking. Het geeft de komst van 1 april morgen, de jaarlijkse grappendag, een ander gevoel dan gewoonlijk. Ondertussen worden social media overspoeld met 'coronamemes': humoristische uitingen over de coronacrisis, vaak in een afbeelding.

Kikker in je bil

Met 1 april voor de deur zijn veel mensen en bedrijven gewoonlijk druk bezig met het bedenken en voorbereiden van grote of kleine humoristische stunts. Maar hoe gaat de jaarlijkse dag van de humor er dit jaar uitzien? Nu mensen niet meer fysiek bij elkaar komen, veel bedrijven de deuren hebben gesloten en stress en angst heersen in het land lijkt het alsof de grap het moet ontgelden.

Maar op social media blijft de humor hoogtij vieren in de vorm van de dominant aanwezige 'coronamemes'. Sommige gebruikers uiten hun ergernis, maar de grote hoeveelheid makers en delers laat zien dat mensen er toch behoefte aan hebben om grappen over de crisis met elkaar te delen.

Grappen bewegen met de crisis mee

Mark Boukes is communicatiewetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam. Hij doet onderzoek naar de grappen over de coronacrisis. In zijn onderzoek heeft hij gezien dat de grappen meebewegen met de ontwikkeling van de crisis. "In het begin gingen de grappen veel over het Corona-bier en over China. Toen was het nog een beetje een ver-van-ons-bed-show. We hadden er niet zoveel mee te maken", vertelt hij.

Boukes vertelt dat de grappen van aard begonnen te veranderen toen de crisis meer in Nederland begon te spelen."Toen ging het vooral over toiletrollen en hamsteren, het handen wassen en geen handen mogen schudden. Daarna ging het veel over thuiswerken en dat dat voor veel mensen niet mogelijk is. Inmiddels gaan de grappen vooral over social distancing."

Verdovende middelen, geweld of humor

GZ-psycholoog Martin Appelo begrijpt heel goed waarom grappen over de coronacrisis massaal gedeeld worden. "Door alle berichten die we krijgen en misschien ook mensen in je omgeving die corona krijgen, gaat het stressniveau in ons lichaam omhoog. Humor is een ontzettend belangrijk medicijn, het geeft mensen een tegengif voor de stress die we nu met z'n allen meemaken."

Appelo vindt het maken van grappen tijdens de coronacrisis een hele goede manier om met de situatie om te gaan. "Het systeem gaat van nature op zoek naar iets om de balans weer te herstellen", legt hij uit. "Dan kun je aan de drank of drugs gaan of elkaar in elkaar slaan, maar dat heeft allemaal nogal wat consequenties. Humor is dan een natuurlijk medicijn."

Grappen zorgen dat je het volhoudt

Appelo vertelt dat hij al eerder heeft gezien dat humor werd ingezet om staande te blijven in stressvolle situaties. "Ik heb de laatste 10 jaar heel veel met terminale kankerpatiënten gewerkt. Als je daar net gaat werken schrik je eigenlijk door de grappen die het personeel maakt over kanker en over dood."

Hij legt uit dat de inzet van humor deze stressvolle werksituatie beter te verdragen maakte. "Op een gegeven moment begon ik het ook te doen", vertelt hij. "Zulk werk geeft een continue stressproductie in je systeem. Daar grappen over maken zorgt ervoor dat je dat werk toch kunt volhouden."

De grens van humor

De GZ-psycholoog geeft aan dat het wel belangrijk is om in de gaten te houden dat de grappen over de coronacrisis niet over een grens gaan. "Je moet goed opletten wat je naar welke mensen stuurt. De grens van humor wordt bereikt op het moment dat je mensen gaat kwetsen. Het zou natuurlijk heel dom zijn om zo'n filmpje te sturen naar iemand die net zijn oma heeft verloren door corona."

Maar zolang je hier rekening mee houdt, adviseert Appelo om het natuurlijke medicijn genaamd 'humor' zoveel mogelijk in te zetten. Zo hoeft 1 april dus niet te wijken voor de coronacrisis, maar kan het mensen juist helpen om ermee om te gaan. "Zoek het op", zegt Appelo. "Probeer zoveel mogelijk gebruik te maken van humor om elkaar dit tegengif te geven."

NSC en ChristenUnie pleiten voor een zogenaamde rode knop om jongeren digitaal beter te beschermen. Waarmee met één druk op de knop, al jouw online gegevens in één keer worden verwijderd. De vraag is of dat gaat werken.

Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet. Dat is de boodschap die Don Ceder van de ChristenUnie en Jesse Six Dijkstra van NSC aan de Tweede Kamer duidelijk willen maken. "Voordat je achttien bent, zijn er verschillende online profielen van je gemaakt."

Cookies slaan alles op

"Onze persoonlijke gegevens worden opgeslagen door cookies', zegt Lotje Beek, beleidsadviseur bij Bits of Freedom. "Cookies zijn een soort bestandjes die op een website zitten, en vervolgens vanaf de website terug gaan naar je computer'', legt ze uit. "Hierdoor houden ze bij wat jij online doet, op welke dingen je klikt, en voor hoelang."

"Deze informatie wordt vervolgens opgeslagen door bedrijven zoals Meta en Google. Op basis hiervan schetsen ze jouw persoonlijk profiel", vervolgt Beek. "Ze weten hierdoor precies welke boodschap ze aan jou kunnen meegeven, bijvoorbeeld om iets te kopen op het internet. Hierdoor verlies je de autonomie."

Persoonlijke online profiel

"Middels een online profiel kunnen bedrijven jou opdelen in bepaalde categorieën", vertelt cyberexpert Dave Maasland. "Bijvoorbeeld op interessegebied, leeftijdscategorie en of je man of vrouw bent. Dat kan heel gedetailleerd gaan."

"Maar dat gebeurt niet alleen via cookies", maakt hij duidelijk. "Ook je mobiele apparaat slaat informatie op. Het belangrijkst is dat mensen beseffen dat als je digitale voetsporen achterlaat, je snel persoonlijke informatie vrijgeeft."

Kansongelijkheid voor jongeren

Volgens NSC en ChristenUnie kunnen digitale profielen negatieve gevolgen hebben en leiden tot kansenongelijkheid. Ook beleidsadviseur Beek kan zich hierin vinden. "Vacatures voor mannelijke beroepen worden voor 90 procent vaker aan mannen laten zien, blijkt uit onderzoek van het College van de Rechten voor de Mens. Vrouwen zien weer vaker vacatures voor kappersopleidingen, waardoor zij vacatures als monteurs bijvoorbeeld missen. Dit levert minder kansen op en verdeelt de samenleving."

Ook cybersecurity-expert Maasland ziet problemen. "Als eenmaal iets op het internet staat, zal deze informatie niet snel verdwijnen. Bijvoorbeeld fanatieke berichten over je voetbalclub, of een boze reactie naar een leraar, die kunnen later altijd weer opduiken. Tijdens een ruzie of een sollicitatie bijvoorbeeld," legt hij uit.

'Niet hoe het internet werkt'

Precies hier zit volgens Maasland ook de crux. "De informatie op het internet staat altijd ergens opgeslagen, zelfs met een mooie rode knop. Hoe graag we ook een makkelijke oplossing willen, dit is niet hoe het internet werkt."

Desondanks vinden beide experts het goed dat NSC en ChristenUnie dit onderwerp onder de aandacht brengen. "Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet, maar we moeten in deze fase vooral kijken naar de voorkant," vervolgt Maasland. "Kinderen moeten weten dat het belangrijk is om na te denken wát je plaatst op het internet. De oplossing zit in meer educatie en mediabewustzijn. Niet bij een magische knop."